Novi Grad

Novi Grad kroz istoriju

Novi Grad je bio najveća raskrsnica drumskog i željezničkog saobraćaja u Pounju i u Bivšoj Jugoslaviji, a sada između Republike Srpske, Republike Hrvatske i Federacje BiH.
Upravo taj momenat čvorišnog značaja omogućio je najranije naseljavanje od praistorije do danas.
Ovdje su se stalno ukrštali i ukrštaju se interesi velikih sila, pa je grad bio uvijek u graničnom prostoru, od nastanka 1280. godine do danas. Prvo je bio na granici srednjovjekovne Bosne i Ugarske, kasnije turskog i austrougarskog carstva, do današnjih granica poslije cijepanja druge Jugoslavije.

PREUZETO SA: KRAJIŠKI KUTAK

Površina urbanog područja grada iznosi 13,31 km, a ukupna površina katastarske opštine 26,5 km. Na severozapadu graniči tokom rijeke Une sa Republikom Hrvatskom, a na jugu i jugozapadu sa seoskim naseljima Rudice, Čađavica i Crna Rijeka. Na istočnoj strani sa selima Maslovare i Blagaj, Japra i Blagaj Rijeka, a sa sjevera sa selima Poljavnice i Mazić.

Novi Grad je samo po imenu novo naselje, jer se u sačuvanim i proučenim dokumentima spominje prvi put 1217. godine, mada se istoričati više slažu u mišljenju da je grad osnovan 1280. godine. Šire područje grada bilo je naseljeno još u antičko doba o čemu svjedoče arheološka nalazišta u selu Donji Rakani i u dolini rječice Japre. Prvo naselje nije moglo nastati na današnjem gradskom području jer je bilo izloženo plavljenju rijeka Une i Sane.

Grad je najprije nastao iz dva podgrada /suburbija/ - Podnovi i Ustisana, pod Kulinskim brdom na kojem je stajao tvrdi kaštel akropolskog tipa knezova Babonjića za nadzor riječnog i cestovnog saobraćaja dolinama Une i Sane koje se upravo sastaju ispod Kulinskog brda, gdje su prvi začeci Novog Grada.

PREUZETO SA: KRAJIŠKI KUTAK

Srednjovjekovne geografske mape i stari dokumenti vrlo često spominju ovu utvrdu u raznim varijantama njegovog imena kao Novi Grad, Novo Kastro, Novigradec, Kastrum, Ujvar itd. Bio je to nevelik, ali u to doba hladnog oružja teško pristupačan grad, s jednom donžon - kulom sa četiri sprata, oborom, kapikulama i dva kamena zidana objekta za smještaj posade. Njegovo podgrade Podnovi bilo je smješteno na sjevernim padinama Kulskog brda (danas Tunjica i Londža), a podgrade Ustisana na danjašnoj lokaciji željezničke stanice Novi Grad. To je danas gradska četvrt Prekosanje gdje je vjerovatno bilo riječno pristanište za unsko - sanske lađare.



Pad srednjovjekovne Bosne pod tursku vlast primoralo je knezove Babonjiće, koji su se zbog utvrđenja Blagaj Grada prozivali blagajski, da stvore savez sa knezovima Zrinskim kako bi se ujedinili i suzbili tursku invaziju. Zahvaljujući toj privremenoj slozi, ovi velikaši uspjeli su 1483. godine nanijeti težak poraz turskoj provalnoj vojsci.
Međutim, sloga domaćih feudalaca bila je kratkog vijeka i samo je privremeno odgađala pad Novog Grada pod tursku vlast.

Godine 1519. posljednji put na Kulskom brdu se spominje podgrade Ustisana.
Još ranije je bio ugrožen Blagaj Grad smješten u dolini Sane, istočno od Novog Grada na udaljenosti od 7 km.
Turci su 1537. godine definitivno zauzeli Blagaj Grad, iz njega protjerali posadu i postavili svoje mustafhize. Negdje u to vrijeme pao je i Novi na Kulskom brdu, ali su Zrinski još krajem petnaestog vijeka izgradili Novi Novi na lijevoj obali Une da bi se dalje štitili od turskih prodora.
To je usporilo tursko nadiranje na zapad, ali nije spriječilo strahovita pustošenja njihovih provalničkih vojski, koje su ekonomski upropastile čitavu oblast.
Austrijske posade su odoljevale napadima sve do 1556. godine, kada je poslije pada tvrđave Kostajnica turski vojvoda Malkoč - beg osvojio grad Novi Novi 1557. godine.

PREUZETO SA: KRAJIŠKI KUTAK

Bilješke starih putopisaca o Novom Gradu

Do naših vremena sačuvani su putni zapisi o Novom Gradu dvojice srednjovjekovnih putopisaca.

Tako je ovuda prošao 1626. godine papski nuncije Atanasio Georgiceo i zapisao da je Novi jaka tvrđava sa 300 članova posade, a da palanka (naselje) uz tvrđavu ima još 260 kuća, tako da bi broj stanovnika mogli procijeniti na 2-3000, zajedno sa posadom.

Turski diplomata Evlija Čelebija prošao je kroz Novi Grad 1660. godine i zapisao u svom putopisu:
"Sagradili su ga ugarski plemići. To je vojvodstvo na području između Bihaća i Banjaluke i zaseban kadiluk.
Tvrđava se nalazi na mjestu obraslom zelenilom na obali rijeke Une. Vrlo je star, a sazidan je u obliku četverougla.
S' jedne strane mu teče rijeka Una, a sa ostale tri strane ima opkop.
Pred gradskom kapijom ima viseći most.
Ima gradskog kapetana, 200 vojnika, dovoljnu količinu džebane (municije), nekoliko topova, magazin i stotinjak slamom pokrivenih kuća."

PREUZETO SA: KRAJIŠKI KUTAK

Novska kapetanija

Ime je dobila po gradu Novom na ušću Sane u Unu. To je po redu peta kapetanija niz Unu, a spominje se prvi put oko 1624.
Ova je kapetanija ležala na teritoriju kostajničkog kadiluka a graničila je s kostajničkom, krupskom, kamengradskom i od sredine XVIII stoljeća s' prijedorskom kapetanijom.
Novi i Kostajnica prvi su gradovi u Pounju koji su Turci zauzeli. Godine 1577. bila je plaćenička posada od 200 pješaka i isto toliko konjanika. Nakon organizacije kapetanije, u Novom Gradu je bilo svih rodova vojske.

Teritorij kapetanije nije se mnogo mijenjao.
Novi Grad, kao jedini grad kapetanije, spominje se prvi put 1280.godine.
Grad je pripadao knezovima blagajskim. Početkom XVI stoljeća došao je na vlast Nikola Zrinski.
Turci su ga zauzeli 1557, ali ga sljedeće godine izgubiše na kratko vrijeme.
Grad su dva puta zauzele i napustile čete austrijskog cara, i to 1691-1703. i 1788. do 1795. godine Karlovačkim i Svistomskim mirom, Novi Grad je vraćen Porti, ali u oba puta Beč je otezao sa predajom.

Pad Novoga 1788. registrirao je sarajevski kroničar Mula Mustafa Bašeskija i kaže da je pao Austrijancima u ruke 30 dana prije Dmitrova dne.
O ovom događaju ima i jedna narodna pjesma, koja počinje:

Knjigu piše Laudon generale,
Knjigu šalje Novom bijelome,
a na ruke Cerić kapetanu:
"Oj komšija Cerić kapetane,
Pošaljder mi od Novoga ključe,
Da ne trošim praha ni olova
I ne rušim grada od kamena
I ne kvarim mjesta gospodskoga,
Ne cvijelim po gradu sirota"

PREUZETO SA: KRAJIŠKI KUTAK

Tom događaju posvećena je i jedna ''krajišnica''...
(krajišnica - guslarska pjesma iz Krajine)

UZIMANJE NOVOG

Sto cvijeli kod Novoga Grada
Al'je vila, al' je ljuta zmija
Da je vila, u gori bi bila
Da je zmija, u st'jeni bi bila
Van cvijeli pasa kod Novoga
Cvijelici sitnu knjigu pise
Ne pise je cim se knjige pisu
Nego svojom krvi od obraza
Pak je salje mjestu Carigradu
A na ruke caru turskome
Vaj cestiti care gospodine
Ako hoces da smo tvoji Turci
Ne drzi me sad u ovoj muci
Kod Novoga na Krajini grada
Dodija mi Laud-generale
Sance kopa sa cetiri strane
I na sance Krajisnike postavio
Novi bije sa cetiri strane
Kad udare Krajisnici ljuti
Ti bi rek'o care gospodine
Da iz neba sijevaju munje
Knjiga dodje mjestu Carigradu
A na ruke caru Turskome
Knjigu stije care gospodine
A kad vidje sto mu knjiga veli
Od jada se crnoj zemlji vija
Crna zemljo uzmi mene u se
Da ne gledam jada velikoga
Kod Novoga na Krajini grada
Od Krajisnika i od pase moga
Pake drugu rukom knjigu pise
Ter je salje pasi, Mirjan-pasi
Mirjan-pasa desno ruko moja
Kupi vojske stogodj vise mores
Devet bega od devet gradova
I cetiri Usum-begovica
I ostale citaplije Turke
Odi s' vojskom do Novoga Grada
Na Krajisnike i Laudan-generala
Ako tebe mili Bog pomaze
Te odnezes njih od Novoga
I otmes Laudove sance
Bices meni vezir ponajstariji
Knjiga dodje pasi Mirjan-pasi
Knjigu stije pasa Mirjan-pasa
A kad vidje sto mu knjiga kzae
Onu stije, a cetiri pise
Knjigu salje na cetiri strane
Ter silenu sakupio vojsku
Ne more je okom pregledati
Kamo li bi okom prebrojio
Devet bega od devet gradova
I cetiri Usum-begovica
I ostale citaplije Turke
I pred njima zelene barjake
Pake ide k Novom bijelome
Pak napisa jednu knjigu malu
Pak je posla k Novom bijelime
Krajisnicima i Laud-generale
Kaurine Laud-generale
Bjezi s' Krajisnicima od Novoga Grada
Bjezi s' vojskom i ostavljaj sance
Eto mene udaricu na te
Knjiga dodje Laud-genaralu
Knjigu gleda starac Laudane
Knjigu gleda a smije se na nju
Pake drugu sitnu rukom pise
pak je salje pasi Mirjan-pasi
Mirjan-pasa prdacino nasa
Ako mislis zalosna ti majka
Odganati mene od Novoga
I ti moje osvojiti sance
Tesko onom i njegovoj majci
Kom ostanu Laudovi sanci
Ja sam Laud starac ostario
A i Krajisnike ljute ne ostavio
Te ne mogu pred Turke bjezati
Sramota je i od Boga grijehota
Udri paso cekamo te odje
Kod Novoga mjesta Krajiskoga


PREUZETO SA: KRAJIŠKI KUTAK